In een eerlijker wereld geven opvoeders, leraren, werkgevers en politici een helder beeld van wat wij van onze kinderen en werknemers verwachten. Creativiteit blijkt essentieel te zijn: moedig het dan openlijk aan!

Regelfetisjisme

Onze maatschappij is georganiseerd tot in de kleinste details. Wij zijn er dol op alles in regels en protocollen te vatten. Dat begint op de basisschool – en gaat vervolgens nooit meer over. Omdat bijna alle onderwijzers vrouw zijn is het onderwijs logischerwijs gefeminiseerd. Meisjes zijn – door miljoenen jaren evolutie bepaald – eerder volwassen en stabiel. Jongetjes schieten tot hun ca 22e alle kanten uit. Daar is in het onderwijs weinig ruimte en begrip voor. Gedrag, maar ook leerprestaties worden langs de feminiene lat gelegd: “wat hadden wij ook weer afgesproken” (tegen een klierend jongetje) of: “onvoldoende, want niet binnen de opgelegde kaders” (bij een vlot geschreven betoog of opstel).

Ernstig manifesteert ook ons regelfetisjisme zich bij rampen en calamiteiten. Altijd komt er een commissie die moet onderzoeken “hoe dit heeft kunnen gebeuren”. Implicerend dat bij correct volgen van de afgesproken procedures de calamiteit níet zou zijn opgetreden.
Waarom kunnen wij toch niet accepteren dat sommige dingen nu eenmaal fout gaan? Door een opeenstapeling van kleine elementen en pech. Het lijkt wel of wij denken dat je door goed plannen en regelen alle onheil kunt afweren. De overheid lijkt ons voor te spiegelen dat wij, door precies een uitgestippeld pad van opleiding en carrièrestappen te volgen, ieder precies in ons voorbestemde vakje terecht zullen komen. Ieder zijn diploma, ieder in zijn vakje.

In het echt verlopen carrières grillig

Dat is natuurlijk niet de werkelijkheid. Later na het van het voltooien (of niet!) van onze opleiding komen wij er in het werkend leven achter, dat carrières (net zomin als levens, economieën of de winstontwikkeling) te plannen zijn. Dat de beste resultaten soms bereikt worden door een gelukkig toeval. Of door een plotselinge ingeving, een gewiekste interventie, een irrationele verandering van plan. Het is nog veel erger. Het volgen van het plan, het uitgestippelde pad, wordt in het echte leven bestraft, niet beloond. Wie netjes alles doet zoals de baas het had verwacht eindigt in de grauwe middelmaat. Beloond wordt degene die – zijn bevoegdheden te buiten gaand – een grote order binnensleept. Klanten aan zich weet te binden met tact en charme.
Beloond worden de avontuurlijke durfals, de creatieve geesten die op intuïtie handelden, hard werkten en hun doel najoegen. Veel verdienden en succes oogsten. Buien de lijntjes kleurend.

De ondernemers blijken opeens helden te zijn

De hoogsten in den lande erkennen dit. Luidkeels zingen onze politici de lof van ondernemerschap: ons vroeger verguisde maar nu bewierookte MKB. Dáár worden de innovaties bedacht en geïmplementeerd, dáár wordt de werkgelegenheid gecreëerd, gebouwd aan de wereld van de toekomst. De helden zijn de ondernemers! Precies de klierende jongetjes van vroeger, de buiten de lijntjes kleurders die zich niet aan het plan hielden. Die nu met grote vasthoudendheid en doelgerichtheid hun onderneming groot gemaakt hebben. En – niet geheel toevallig of irrelevant – ook veelal veel meer verdienen.

De nieuwe tweedeling

Desondanks volharden wij erin de massa op te leiden voor middelmatigheid. Hoe oneerlijk kan de wereld zijn! Wie de regels volgt wordt gestraft, en wie ze overtreedt is een held. Dit is de nieuwe tweedeling in de maatschappij: die tussen de brave, risicomijdende en uiteindelijk kansloze diploma- en carrièrebouwers en de moeizaam opgroeiende, vrolijke avonturiers die rijkdom en succes op hun pad vinden. Is dit de wereld die de lucky generation van de baby boomers aan haar kinderen nalaat?

Helderheid over risico’s en kansen

Wij moeten werken aan een eerlijker wereld. Waar kinderen worden uitgedaagd om wél buiten gebaande paden te gaan, waar duidelijk is welke kansen en bedreigingen het volgen van een creatief, ondernemend pad biedt. En welke kansen en bedreigingen horen bij het volgen van de regels, het mijden van risico’s. Zodat er eerlijke, duidelijke keuzes kunnen worden gemaakt.

Ik ben Jan Quist, oprichter van QUIST Executive Coaches. Al meer dan 22 jaar begeleid ik executives uit het bedrijfsleven bij transities in carrières of leiderschap.

Dit bericht verscheen eerder op LinkedIn.