Wat zijn de ingrediënten van een succesvolle carrière? Als je dat definieert als: veel voldoening en erkenning geoogst, valkuilen vermeden, je potentieel ten volle benut, materieel en immaterieel geslaagd? Hoe doe je dat dan? Wat zijn de do’s en don’ts?

Een carrière is niet maakbaar

Het is een raadsel wat precies het recept is voor een geslaagde carrière. Keer op keer blijkt dat bedrijven er niet of slecht in slagen hun leiders zelf in eigen gelederen op te leiden. Hele lichtingen management trainees, hoopvol begonnen aan hun lange beklimming naar de top, blijken tien jaar later allemaal het bedrijf verlaten te hebben. Wie braaf alle voorgeschreven stappen doorloopt blijkt 15 jaar laten verzand of vastgelopen te zijn. Blijkt zich niet te kwalificeren voor de functies die dán openstaan, of kan niet voldoen aan de eisen die dan gesteld worden. Ook grote bedrijven met een goede reputatie op het gebied van personeelsplanning zoals Shell en Unilever hebben te maken met dit fenomeen van gebrekkige maakbaarheid. Hoe vaak ziet men zich niet gedwongen om een nieuwe topfunctionaris van buiten aan te trekken? Maakbaar is een carrière dus niet. Niet van werkgeverszijde. Maar misschien wel vanuit het individu? En welke strategie volg je dan?

Een Darwiniaans spel

Op het eerste gezicht lijkt het antwoord wel duidelijk: veel leren, harder werken dan je peers, je onderscheiden. Dat laatste betekent zonder twijfel: handig zijn, opvallen bij de juiste mensen op de juiste momenten. Opportunities grijpen – en niet geassocieerd worden met mislukkingen. Het gaat niet om resultaten en succes – het gaat erom gezien te worden als succesvol. Het lijkt wel een Darwiniaans spel: het zijn niet de sterksten die overleven, maar zij die zich het beste aanpassen. Binnen de lijntjes kleuren – zo aangemoedigd en bevorderd tijdens je school – en opleidingsjaren – blijkt in de eerste 10 à 15 jaar van het corporate leven een goed richtsnoer te zijn. Bazen vinden het prettig als aankomende managers snel van begrip, volgzaam en voorspelbaar zijn: dat zijn de mensen die goed aan te sturen zijn, en die jou helpen om jouw resultaten te halen.

Andere regels

Maar eenmaal in de leidende rangen gearriveerd blijken daar andere regels te gelden. Bovenin wordt een andere wedstrijd gespeeld. Niet langer gaat het om doen wat er gevraagd wordt – resultaten halen volgens plan; nu wordt eigenheid en originaliteit van je verlangd, durf en lef. Die grote order binnenhalen, die nieuwe klant aan je binden, dat business onderdeel reorganiseren en weer op orde krijgen: dat gaat niet binnen de lijntjes – die zijn er namelijk niet. Hier moet je op eigen kompas durven varen.

Bokken en schapen

Daar is niet iedereen voor geschikt. Hier scheiden zich de bokken van de schapen. De enkeling die écht uitzonderlijk getalenteerd en gewiekst is, zal hiermee de top halen. De anderen haken af en zullen buiten het bedrijf hun weg moeten vinden. En de overgebleven kudde schapen? Die is slechts geschikt voor de midden rangen en zal zijn knopen moeten tellen. Een heel geschikte niche vinden waarin je denkt tot je pensioen te kunnen blijven (uitzonderlijk, maar mogelijk in bijvoorbeeld een senior staffunctie). Of je tijd uitzitten in toenemende teleurstelling en cynisme – niet aan te bevelen! Je kunt er ook voor kiezen om zélf het initiatief te nemen en naar een andere werkomgeving uit te kijken. Er zijn meer alternatieven dan je denkt – maar ze naar je toe halen vergt moed en inspiratie.

Zelf de regie voeren

Het “systeem” waarbinnen je gevormd bent in de eerste 35 à 40 jaar van je leven leidt je op voor middelmatigheid. Dat is een ietwat treurige constatering – maar ik trek liever een positieve conclusie: een mens moet na die 40 jaar zelf het heft in handen nemen. Accepteer dat je gedurende de eerste 40 jaar veel leert, dat je doet wat anderen je zeggen en je voegt in het systeem dat jou in ruil vooruithelpt. Na die tijd ga je zelf de regie voeren! In de meeste gevallen betekent dat: verlaat het grote bedrijf of de grote organisatie waar je lang gewerkt hebt. Vind je weg in het kleinere bedrijfsleven (waar men te springen zit om de kennis en kunde die je opgedaan hebt in het grote bedrijf – mits je maar wakker en ondernemend bent), een eigen consultancy, interim werk, de overheid of kwartaire sector, een eigen bedrijf. Laat daar je eigenheid tot volle bloei komen, ontwikkel nieuwe idealen en nieuwe doelen, bereik je top. Niet meer onder de paraplu van dat gevestigde bedrijf, maar onder je eigen vlag.

Iedereen wint

Ik bepleit dat dit het nieuwe systeem wordt: na je vijftigste heb je in het grote bedrijfsleven niets meer te zoeken. Je dienstverband eindigt dan. Iedereen weet dat, dus er is niets oneerlijks aan. Je hebt je jarenlang voorbereidt op de stap die je op je 50e gaat maken: een nieuwe levensfase van zelfstandigheid en vrijheid. De wereld zal er beter van worden: al die hoogopgeleide en teleurgestelde vijftigers die zitten weg te kwijnen in grote organisaties zullen nu de sprong maken naar werk waar ze hun eigen stempel op drukken. Kleinere organisaties zullen enorm baat hebben bij de ervaring en competentie van ouwe rotten. Iedereen wint!

Ik ben Jan Quist, oprichter van QUIST Executive Coaches. Al meer dan 22 jaar begeleid ik executives uit het bedrijfsleven bij transities in carrières of leiderschap.

Dit bericht verscheen eerder op LinkedIn.